Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua hoạt động xét xử là một chức năng, nhiệm vụ quan trọng của Tòa án. Từ năm 2019 đến nay, Tòa án nhân dân hai cấp đã thụ lý 22.601 vụ án. Thông qua hoạt động xét xử, các quy định của pháp luật đến với người dân cụ thể, dễ hiểu; qua đó nhận thức, hiểu biết về pháp luật của người dân được nâng lên, tạo sự chuyển biến cơ bản về ý thức tôn trọng và nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật trong quần chúng nhân dân. Bên cạnh việc xét xử các vụ án tại trụ sở Tòa án, các Tòa án nhân dân còn tổ chức các phiên tòa xét xử lưu động tại địa bàn nơi xảy ra vụ án hoặc các địa bàn trọng điểm về một số loại tội phạm. 5 năm vừa qua, Tòa án đã tổ chức gần 200 phiên tòa xét xử lưu động. Trong đó tập trung vào các loại tội: Tội tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy; tội trộm cắp tài sản; tội đánh bạc; tội cố ý gây thương tích; tội giết người; tội chứa mại dâm; tội môi giới mại dâm… Một số loại tội khi đưa ra xét xử lưu động đã kết hợp với các đợt cao điểm đấu tranh phòng, chống tội phạm của cơ quan Công an (như đợt cao điểm tháng hành động phòng chống ma túy, mua bán người...) Hoạt động này có tác động trực tiếp đến những người tham dự hoặc theo dõi phiên tòa; tạo ra sự quan tâm của đông đảo cộng đồng dân cư ở địa phương; đề cao tính răn đe và tính giáo dục, thuyết phục của phiên toà.

Những năm gần đây, Tòa án nhân dân còn tổ chức nhiều “phiên tòa giả định” nhằm đưa pháp luật đến sâu, rộng quần chúng Nhân dân. Đây là một hình thức tuyên truyền pháp luật mới được áp dụng, nhưng đã đem lại hiệu quả rất tích cực. Điển hình như, năm 2024 Tòa án nhân dân huyện Thái Thụy đã tổ chức phiên tòa giả định vụ án “Trốn tránh nghĩa vụ quân sự” tại Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên (cơ sở 2) thuộc xã Thái Hưng, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. Tham dự phiên toà có hơn 800 cán bộ, giáo viên, và học sinh nhà trường cùng dự. Phiên tòa diễn ra đúng trình tự, thủ tục, thành phần theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự. Bị cáo trong vụ án là người đã được lệnh tham gia nghĩa vụ quân sự. Tuy vậy, với sự thiếu hiểu biết cũng như thiếu ý thức về chấp hành pháp luật nên đã cố ý trốn tránh. Bị cáo bị Hội đồng xét xử tuyên phạt 01 năm 06 tháng tù về tội “Trốn tránh nghĩa vụ quân sự” theo quy định tại khoản 1 Điều 332 Bộ luật Hình sự. Tại phiên tòa giả định, thành phần tham gia từ Chủ tọa phiên tòa, Hội thẩm nhân dân, đại diện Viện kiểm sát, thư ký phiên tòa đến những người tham gia tố tụng như: bị cáo, người làm chứng đều được các cán bộ, đoàn viên Liên Chi đoàn Viện kiểm sát - Tòa án đảm nhiệm. Thông qua chương trình này đã tuyên truyền cho các bạn học sinh, đoàn viên nói chung và tại Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên (cơ sở 2) huyện Thái Thụy nói riêng những nội dung cơ bản về Luật Nghĩa vụ quân sự, về quyền, nghĩa vụ của thanh niên trong tham gia nghĩa vụ quân sự, hình thức xử phạt nếu cố tình trốn tránh, không chấp hành lệnh khám, gọi nhập ngũ,... Qua đó, góp phần nâng cao nhận thức, hiểu biết, thay đổi thái độ, hành vi và tạo sự chuyển biến tích cực trong công tác tuyển quân tại địa phương. Có thể thấy đây là một hình thức tuyên truyền pháp luật mới được áp dụng, nhưng đem lại hiệu quả rất tích cực.

Công tác hòa giải, đối thoại trong quá trình xét xử các vụ án dân sự, hành chính luôn được Ban lãnh đạo Tòa án nhân dân quan tâm, chú trọng. Các quy định của pháp luật tố tụng có liên quan về hòa giải, đối thoại đã được các cấp Tòa án thực hiện, góp phần làm tốt công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho người dân. Thông qua công tác hòa giải, đối thoại, các quy định của pháp luật trong các lĩnh vực dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại và hành chính được các Hòa giải viên, Đối thoại viên phổ biến đến các đương sự trong từng vụ án. Mặt khác, thông qua việc hòa giải, đối thoại, người tiến hành hòa giải, đối thoại còn có thể giải thích, nâng cao nhận thức pháp luật cho các bên, giúp việc thi hành pháp luật được thuận lợi. Công tác tiếp công dân tại Tòa án hai cấp tỉnh Thái Bình đảm bảo đúng quy định của Luật tiếp công dân, các đơn vị đều công khai lịch tiếp công dân, niêm yết nội quy tiếp công dân và các mẫu đơn tạo thuận lợi cho công dân khi đến làm việc tại Tòa án. Qua công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại tố cáo đã góp phần phổ biến, hướng dẫn pháp luật để người dân hiểu và thực hiện đúng các quyền, nghĩa vụ của mình.

Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua việc công khai các bản án, quyết định của Tòa án. Đây là hình thức tuyên truyền, phổ biến giáo dục mới được thực hiện trên Cổng Thông tin điện tử của Tòa án nhân dân. Tính đến tháng 12/2024, đã có 24.441 bản án, quyết định có hiệu lực được đăng tải công khai trên cổng thông tin điện tử của Tóa án nhân dân tỉnh Thái Bình. Thông qua hình thức này, người dân sẽ được tiếp cận với những bản án, quyết định của Tòa án để từ đó họ tự nhận thức và dự đoán được kết quả của những tranh chấp có nội dung tương tự, qua đó tăng cường hiểu biết và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật.

Ngoài ra, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật của Tòa án nhân dân tỉnh Thái Bình còn được thực hiện thông qua nhiều hình thức đa dạng khác như: Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua công tác phổ biến các văn bản quy phạm pháp luật mới được ban hành; thông qua các phương tiện báo chí, truyền thông; thông qua công tác tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ; phối hợp với các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể là thành viên Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luậtđể triển khai các nhiệm vụ do Hội đồng giao.

Bên cạnh những hiệu quả và kết quả đạt được, công tác PBGDPL của ngành Tòa án vẫn còn tồn tại một số hạn chế như: Sự phối hợp giữa các ban, ngành, đơn vị trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật qua công tác xét xử lưu động chưa thường xuyên, chặt chẽ, nhịp nhàng, đặc biệt là giữa Tòa án nhân dân hai cấp và chính quyền địa phương trong việc đưa vụ án ra xét xử lưu động; kinh phí cho công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật còn hạn chế... Trong thời gian tới, để nâng cao hơn nữa hiệu quả tuyên truyền pháp luật, Tòa án nhân dân tỉnh Thái Bình sẽ tiếp tục nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho thẩm phán, hội thẩm nhân dân, thư ký phiên tòa bằng cách tăng cường tập huấn, bồi dưỡng, trao đổi và rút kinh nghiệm về chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng xét xử cũng như kỹ năng tuyên truyền pháp luật tại phiên tòa để rút ra những ưu điểm, hạn chế, những bài học kinh nghiệm trong công tác điều hành phiên tòa, nhằm nâng cao chất lượng xét xử nói chung và hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua phiên tòa nói riêng.

Trần Thị Hồng